Sinds ik het boek van Yanis Varoufakis over techno-feodalisme heb gelezen (aanrader!) ben ik anders gaan kijken naar de termen kapitalisme en (rechts) liberalisme. Voor mij waren die termen politiek gezien altijd min of meer inwisselbaar: kapitalisten zijn liberalen en liberalen geloven in het kapitalisme. Maar klopt dit eigenlijk wel?

Varoufakis, bekend als Grieks minister van financiën, destijds lid van de Griekse socialisten, beschrijft zichzelf als een libertarische Marxist… Daar gingen mij de oren wel even van klapperen.

In het boek legt Varoufakis vervolgens uit hoe kapitalisme kan werken als systeem om de hele samenleving vooruit te helpen. En hoe het niet werkt, of dat zelfs tegenwerkt.

Kapitalisme werkt als je een bakker bent en je je brood sneller of lekkerder kunt bakken door een betere oven. Het werkt ook als je als broodfabriek een efficiëntere productielijn opzet door slimmere organisatie. In beide gevallen maak je eventjes dikke winst door je innovatie. Het vooruitzicht op die beloning motiveerde je om die verbeteringen te maken, om daarin te investeren. Vrij snel zal de concurrentie je weer inhalen en zal je winst weer op normaal niveau komen om je eigen brood op de plank te brengen. Uiteindelijk is iedereen er beter van geworden: meer of beter brood voor hetzelfde (of minder) geld, top!

Kapitalisme werkt echter niet als je Microsoft bent en 95% van alle computers (in de jaren 90 in elk geval) beheerst en daarom koppelverkoop kunt forceren (alternatieven wordt het moeilijk gemaakt). Of als je Amazon bent en alle goederen via jouw platform verkocht worden (zelfde verhaal). Als het “kapitaal” te groot wordt verdwijnt de concurrentiekracht. Op dat moment kun je je klanten gaan uitpersen; ze hebben geen alternatief. Dan ben je in feite een middeleeuwse landsheer, geen kapitalist. Dit geldt niet alleen voor monopolies, maar ook voor economische kartels.

Een overtuigd, ideologisch kapitalist, die gelooft dat het kapitalisme het beste systeem voor de meeste mensen is, die gelooft dat we daarmee uiteindelijk als collectief en als individuën beter uit zijn dan met elk ander systeem, kan dus geen ongelimiteerd economisch liberalisme steunen. Als je gelooft in kapitalisme, in de kracht van concurrentie en het nastreven van winst door hogere productiviteit, dan moet je absoluut tegen monopolies en kartels zijn. Daarvan weet je zeker dat de drijvende krachten van het kapitalisme verdwenen zijn. Daar worden we als samenleving en als individuën dus niet beter van.

Een overtuigd kapitalist zal monopolies en kartels dus willen tegengaan. Misschien door ze op te knippen. Misschien door als overheid rechtstreeks met monopolisten te concurreren, schaamteloos gesubsidieerd. Misschien door een monopolist aan strenge democratische controle en invloed onderhevig te maken, waardoor je effectief zo’n monopolist onderdeel maakt van de samenleving, een volksorgaan.

Kapitalisten kunnen zo bekeken trouwens zelfs onder een socialistisch systeem bestaan. Zolang er geen 100% winstbelasting of 100% kapitaalbelasting is kun je als individu kapitaal verzamelen. Ok, dit is waarschijnlijk niet het meest ideale kapitalistische stelsel, maar hun punt is: het kan wel.

Dat laat dus zien dat liberalisme en kapitalisme niet onlosmakelijk verbonden zijn, integendeel. Ongelimiteerd liberalisme leidt onvermijdelijk tot monopolies en kartels waardoor het kapitalisme niet meer werkt.

Zou dit geen politieke stroming op zichzelf kunnen zijn? Democratisch kapitalisme?